“Chìa khóa” để điện hạt nhân Ninh Thuận 1 đi nhanh, đi chắc
09:36 24.12.2025 (Đã cập nhật: 09:55 24.12.2025)
© Sputnik
Đăng ký
Khi Việt Nam khẩn trương chuẩn bị tái khởi động chương trình điện hạt nhân. Với kinh nghiệm đào tạo và vận hành hàng chục dự án điện hạt nhân trên thế giới, Nga đóng vai trò then chốt giúp rút ngắn thời gian chuẩn bị cho Ninh Thuận 1, đồng thời bảo đảm an toàn cho một lĩnh vực không cho phép sai sót.
Việt Nam đang khẩn trương chuẩn bị những điều kiện căn bản nhất để tái khởi động và hiện thực hóa chương trình điện hạt nhân, trước hết là dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1.
Trong bức tranh tổng thể đó, đào tạo nguồn nhân lực được xem là “nút thắt” then chốt. Và không ngẫu nhiên khi Nga, đối tác truyền thống, giàu kinh nghiệm bậc nhất thế giới về điện hạt nhân tiếp tục được đặt ở vị trí trung tâm của chiến lược này.
Điện hạt nhân, không bắt đầu từ bê tông và cốt thép, mà từ khối óc con người.
Vì sao lại là Nga?
Trong mọi dự án điện hạt nhân trên thế giới, nhân lực luôn là khâu chuẩn bị dài hơi nhất. Một nhà máy có thể hoàn thành trong 7-10 năm, nhưng để có đội ngũ vận hành, bảo dưỡng, quản lý đủ năng lực, nhiều quốc gia phải chuẩn bị trước đó 10-15 năm.
Chính vì vậy, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo khẩn trương xây dựng nghị định mới thay thế Nghị định 124/2013, cùng kế hoạch của EVN tuyển khoảng 320 học sinh, sinh viên đi đào tạo tại Nga, cho thấy Việt Nam đang nhìn thẳng vào “điểm nghẽn” cốt lõi của điện hạt nhân: con người phải đi trước công trình.
Trao đổi với Sputnik, PGS. TS. Vương Hữu Tấn - nguyên Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (từng học tập và nghiên cứu tại Liên Xô) cho rằng, về nguyên tắc, bất kỳ tổng thầu điện hạt nhân nào cũng phải đào tạo nhân lực cho nước tiếp nhận công nghệ. Tuy nhiên, điểm khác biệt của Nga nằm ở mức độ hoàn chỉnh và đã được kiểm chứng của hệ thống đào tạo.
“Điểm khác là Nga có nhiều kinh nghiệm triển khai các dự án điện hạt nhân ở nước ngoài, nên họ có hệ thống đào tạo đã được kiểm chứng qua thực tế. Nga hiện là nước xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại nước ngoài nhiều nhất. Bởi vậy, Nga có quá nhiều kinh nghiệm. Phải nói rằng, Nga làm đào tạo điện hạt nhân rất tốt”, PGS. TS. Vương Hữu Tấn nhận định.
Trong các hợp đồng tổng thầu EPC, phía Nga có trách nhiệm đào tạo nhân lực cho vận hành, bảo dưỡng và sửa chữa nhà máy, thậm chí đào tạo đến hết vòng đời vận hành.
Tại Việt Nam, kinh nghiệm từ quá khứ cho thấy điều này không phải lý thuyết. Khi Việt Nam xây dựng lò phản ứng nghiên cứu tại Đà Lạt, sau khi hoàn thành, chuyên gia Nga đã cùng phía Việt Nam vận hành trong một thời gian, trước khi bàn giao hoàn toàn.
“Giống như trước đây khi Việt Nam xây dựng nhà máy hạt nhân tại Đà Lạt với quy mô nhỏ, sau khi nhà máy hoàn thành, chuyên gia Nga sẽ cùng vận hành với phía Việt Nam trong một thời gian nhất định, có thể từ một đến một vài năm, tùy theo hợp đồng. Sau đó, họ sẽ bàn giao dần để phía Việt Nam tự vận hành hoàn toàn”, ông Tấn cho hay.
Điều kiện tiên quyết để đi nhanh
Theo PGS. TS. Vương Hữu Tấn, Nga đã xây dựng được một hệ thống đào tạo hoàn chỉnh cho các vị trí trong nhà máy điện hạt nhân, từ vận hành lò phản ứng đến quản lý nhiên liệu, chất thải phóng xạ hay ứng phó sự cố.
Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng dù hệ thống đào tạo có bài bản đến đâu, khâu tuyển chọn ban đầu vẫn mang tính quyết định. Mỗi vị trí trong nhà máy điện hạt nhân đòi hỏi những tiêu chí đầu vào khác nhau, không chỉ về nền tảng kỹ thuật mà còn về năng lực tư duy, kỷ luật và phẩm chất nghề nghiệp.
17 Tháng Mười Hai, 19:12
Trong mỗi dự án điện hạt nhân, Nga đều xây dựng hệ thống mô phỏng để đào tạo vận hành, gọi là full-scope simulator. Đây là thiết bị mô phỏng toàn bộ quá trình vận hành nhà máy, giống như thực tế, để làm sao học thế nào, ra vận hành đúng như thế.
Mỗi công nghệ có simulator riêng. Nếu dùng công nghệ của Nga thì sẽ có simulator của Nga, không thể dùng chung cho công nghệ khác để mô phỏng nhà máy khác.
Nhân lực vận hành bắt buộc phải được đào tạo và thực hành trên simulator trước khi được làm việc tại nhà máy thật. Điện hạt nhân không cho phép sai sót, nên mọi thao tác đều phải được luyện tập rất kỹ.
Vận hành lò phản ứng hoàn toàn khác với quản lý nhiên liệu hay quản lý dự án. Do đó, bài toán nhân lực không thể chỉ dừng ở việc “gửi bao nhiêu người đi học”.
“Vấn đề then chốt hiện nay là phía Việt Nam phải chọn đúng người, phù hợp với chuẩn đào tạo của phía Nga. Nếu chọn đúng đối tượng, hiệu quả đào tạo sẽ rất cao. Mỗi vị trí, từ người vận hành, quản lý nhiên liệu, quản lý chất thải phóng xạ đến ứng phó sự cố hay bảo hành. Tất cả đều có chương trình đào tạo và yêu cầu đầu vào riêng. Vì vậy, phải xác định rõ đào tạo ai và đào tạo để làm gì”, PGS. TS. Vương Hữu Tấn nói.
Chính từ yêu cầu đó, EVN đã xây dựng nhiều phương án đào tạo linh hoạt, gồm đào tạo toàn phần dài hạn tại Nga; các chương trình liên kết 2+2, 2+3; cũng như đào tạo bổ sung cho sinh viên kỹ thuật đã tốt nghiệp trong nước.
Cách tiếp cận này cho phép Việt Nam đồng thời hình thành lực lượng kế cận dài hạn và đáp ứng nhu cầu nhân lực trong giai đoạn triển khai dự án.
Kế hoạch đào tạo được chia thành ba nhóm: Quản lý - tư vấn; Ban Quản lý dự án; Vận hành - sửa chữa - bảo dưỡng. Trong đó, lực lượng vận hành là đông đảo nhất, dự kiến được đào tạo tiếng Nga từ 3 tháng đến 1 năm và thực hành tại các nhà máy nhiệt điện, cơ sở sửa chữa trong nước.
Được biết, chủ đầu tư Việt Nam tạm thời sử dụng bộ số liệu do phía Nga cung cấp và sẽ điều chỉnh sau khi ký hợp đồng với nhà thầu.
Nhân lực trong Ban quản lý rất quan trọng
Một điểm được nguyên Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam Vương Hữu Tấn đặc biệt lưu ý, đó là đội ngũ quản lý dự án.
Trong các hợp đồng EPC, phía Nga có trách nhiệm đào tạo nhân lực vận hành, bảo dưỡng và sửa chữa, thậm chí đồng vận hành trong thời gian đầu. Nhưng nhân lực quản lý dự án lại là trách nhiệm không thể chuyển giao.
“Khâu mà Việt Nam phải tự lo ngay từ đầu là nhân lực quản lý dự án (Ban quản lý dự án). Đây là trách nhiệm của phía Việt Nam. Nếu không có đội ngũ đủ hiểu biết để quản lý, giám sát tổng thầu, thì buộc phải thuê tư vấn giám sát quốc tế độc lập, chi phí rất lớn”, PGS. TS. Tấn chia sẻ thêm.
Ở góc độ này, đào tạo nhân lực hạt nhân không chỉ phục vụ vận hành nhà máy, mà còn quyết định năng lực làm chủ dự án ở tầm quốc gia.
Điều kiện để giữ chân nhân tài
Hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đang đẩy nhanh việc hoàn thiện dự thảo nghị định mới về chính sách ưu đãi đối với giảng viên và cán bộ đào tạo trong lĩnh vực điện hạt nhân. Văn bản này đang được gửi Bộ Tư pháp thẩm định.
So với khuôn khổ cũ, dự thảo bổ sung các cơ chế hỗ trợ sinh hoạt phí theo mức lương tối thiểu vùng, đồng thời thiết kế hệ thống học bổng do EVN và PVN tài trợ, gắn trực tiếp với cam kết làm việc tại nhà máy điện hạt nhân sau khi tốt nghiệp.
Về bản chất, đây là nỗ lực chuyển từ tư duy đào tạo rời rạc sang tiếp cận theo chuỗi: từ tuyển sinh - đào tạo - sử dụng - giữ chân nhân lực. Nếu được triển khai nhất quán và ổn định, nghị định mới có thể trở thành nền móng chính sách cho việc hình thành đội ngũ nhân lực hạt nhân không chỉ phục vụ dự án Ninh Thuận 1, mà còn cho chiến lược năng lượng hạt nhân dài hạn của Việt Nam.
Tuy nhiên, đào tạo chỉ là điều kiện cần. Điều kiện đủ, theo chuyên gia, nằm ở sự ổn định và độ tin cậy của chính sách. Điện hạt nhân không phải là lĩnh vực có thể điều chỉnh theo chu kỳ ngắn hay theo biến động nhất thời.
“Điều quan trọng nhất là chính sách phải ổn định. Điện hạt nhân không thể làm theo kiểu vài năm rồi dừng. Đây là lĩnh vực đòi hỏi cam kết lâu dài của Nhà nước. Đồng thời, chính sách phải đủ sức cạnh tranh để thu hút người giỏi. Nếu không, rất khó giữ chân nhân lực trước sức hút của các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo hay công nghiệp bán dẫn”, PGS. TS. Vương Hữu Tấn nhấn mạnh với Sputnik.
Trong bức tranh đó, hợp tác đào tạo với Nga vượt ra ngoài phạm vi lựa chọn kỹ thuật thuần túy. Nga không chỉ cung cấp công nghệ hay chương trình đào tạo, mà còn mang theo kinh nghiệm vận hành, chuẩn hóa nhân lực và chuyển giao trách nhiệm theo từng giai đoạn, yếu tố quyết định giúp Việt Nam rút ngắn thời gian chuẩn bị mà vẫn giữ được độ an toàn cần thiết.
Ở thời điểm này, điện hạt nhân không còn là câu chuyện của ý chí chính trị đơn lẻ, mà là bài toán về năng lực thực thi.
Và trong bài toán đó, đào tạo nhân lực theo mô hình đã được kiểm chứng của Nga chính là mắt xích then chốt để Việt Nam tiến từ quyết tâm sang hiện thực: thận trọng, có kiểm soát, và không cho phép sai lầm.
