Giữa chuyến thăm của ông Tập đến Hà Nội, Tổng thống Mỹ Donald Trump bày tỏ nghi ngờ rằng Việt Nam đang bị kéo vào kế hoạch của Trung Quốc nhằm “gây bất lợi và tổn hại cho nước Mỹ”. Tuy nhiên, Hà Nội sẽ có sự tỉnh táo và khéo léo để cân bằng quan hệ giữa các cường quốc.
Việt Nam tiếp đón ông Tập bằng nghi lễ hiếm thấy
Ngày 16/4, khi bình luận về chuyến thăm cấp nhà nước mới nhất của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến Việt Nam trong hai ngày 14-15/4, nhà nghiên cứu Nguyễn Hồng Thạch, ISEAS–Yusof Ishak Institute, Singapore cho rằng, dù đã chào đón Chủ tịch Tập Cận Bình với nghi thức trang trọng chưa từng có tiền lệ, nhưng Hà Nội vẫn sẽ tránh phụ thuộc quá mức vào bất kỳ cường quốc nào.
“Trong bối cảnh thế giới đang bị chia rẽ sâu sắc, Việt Nam cần duy trì sự tỉnh táo. Những nghi lễ ngoại giao trọng thể, lời lẽ hữu hảo và hàng chục thỏa thuận được ký kết không thể che mờ đi thực tế. Việt Nam cần kiên định theo đuổi đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, cân bằng và phục vụ lợi ích lâu dài của quốc gia”, chuyên gia nhấn mạnh trên The Diplomat.
Nhìn lại những diễn biến thời gian qua, có thể thấy, ngay sau khi Việt Nam và Hoa Kỳ nâng cấp quan hệ lên mức Đối tác Chiến lược Toàn diện vào tháng 9 năm 2023, Trung Quốc đã nhanh chóng có phản ứng nhằm duy trì ảnh hưởng chiến lược tại Hà Nội.
Ba tháng sau (tháng 12/2024), Chủ tịch Tập Cận Bình tới thăm Việt Nam, và trong tuần này (tháng 4/2025), ông Tập trở lại với chương trình ngoại giao được đánh giá là “long trọng và có sức nặng chính trị nhất trong lịch sử quan hệ song phương gần đây”, theo nhà nghiên cứu Nguyễn Hồng Thạch.
Cũng không khó để nhận ra rằng, chuyến thăm lần này của nhà lãnh đạo Trung Quốc đi kèm với những nghi thức hiếm thấy: Chủ tịch nước Lương Cường trực tiếp đón ông Tập tại sân bay ngày 14/4, trong khi Thủ tướng Phạm Minh Chính tiễn ông về nước hôm sau. Đặc biệt, nhà lãnh đạo Trung Quốc còn được chào đón bằng tiết mục múa do 54 thiếu nữ đại diện cho 54 dân tộc Việt Nam biểu diễn.
Điểm nhấn đáng chú ý chính là mức độ sâu rộng của các hoạt động chính trị trong chuyến thăm của ông Tập.
Chủ tịch Tập Cận Bình đã lần lượt gặp riêng Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm và Chủ tịch nước Lương Cường; ngoài ra còn tổ chức hai cuộc làm việc chính thức dưới danh nghĩa gặp gỡ với Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội. Những cuộc gặp này có sự tham gia của các đoàn đại biểu cấp cao hai bên, thể hiện sự phối hợp toàn diện giữa các cơ quan trọng yếu của hai hệ thống chính trị.
Các lãnh đạo Việt Nam đều khẳng định rằng “việc phát triển quan hệ với Trung Quốc là lựa chọn chiến lược và ưu tiên hàng đầu của Việt Nam”, và “Việt Nam nhất quán coi việc tăng cường quan hệ với Trung Quốc là nhu cầu tất yếu và định hướng chiến lược” của mình.
Song song với đó, các lãnh đạo cấp cao của Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng đã có các cuộc gặp riêng với Thường trực Ban Bí thư và Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
“Những cuộc tiếp xúc này cho thấy Bắc Kinh đang triển khai một chiến lược ngoại giao toàn diện, mở rộng hơn phạm vi của các chuyến thăm cấp cao thông thường”, chuyên gia của viện ISEAS–Yusof Ishak Institute bình luận.
Theo đó, Trung Quốc cũng tái khẳng định việc sử dụng khẩu hiệu từ thập niên 1950 – “đồng chí và anh em” – để mô tả mối quan hệ với Việt Nam. Dù thuật ngữ này đã được Chủ tịch Tập nhắc lại trong chuyến thăm năm 2023, nhưng lần này nó xuất hiện thường xuyên và được nhấn mạnh hơn, thể hiện ý định phục dựng nền tảng ý thức hệ trong quan hệ song phương.
Trong ba thập kỷ kể từ sau bình thường hóa quan hệ vào những năm 1990, Trung Quốc chủ yếu sử dụng cụm từ thận trọng hơn – “đồng chí nhưng không phải đồng minh” – phản ánh cách tiếp cận chiến lược cân nhắc hơn.
Theo The Diplomat, việc khơi lại tinh thần “anh em” lần này là một động thái rõ ràng nhằm kéo Việt Nam tiến gần hơn về mặt chính trị, trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ–Trung ngày càng căng thẳng.
Việc nâng cấp quan hệ Mỹ–Việt hồi tháng 9/2023 đã tạo ra cú sốc chiến lược, buộc Bắc Kinh phải phản ứng. Chỉ ba tháng sau đó, ông Tập đến Hà Nội để đưa quan hệ Việt–Trung lên một tầm mới – “Cộng đồng cùng chung tương lai” - nằm ở cấp thứ hai trong hệ thống phân cấp ngoại giao năm bậc của Trung Quốc.
Tuy nhiên, cấp độ này vẫn thấp hơn quan hệ của Trung Quốc với Nga, Pakistan hay Triều Tiên, và có thể còn dưới cả quan hệ với Campuchia – được Trung Quốc xếp vào nhóm “bạn bè cùng chung vận mệnh” và “những người bạn sắt đá”.
Lần này, Campuchia cũng nằm trong hành trình công du hiện tại của ông Tập, và Bắc Kinh vừa hoàn tất nâng cấp căn cứ hải quân Ream trong tháng này, làm dấy lên lo ngại khu vực về khả năng sử dụng quân sự tại Biển Đông.
Ngoài ra, trong chuyến thăm sắp tới, ông Tập được cho là sẽ trao tặng Campuchia hai tàu hải quân.
Mỗi lần Trung Quốc nâng tầm quan hệ với Việt Nam, câu hỏi đặt ra là liệu Hà Nội có thể bị cuốn vào một thế đối đầu chiến lược với Mỹ hay không. Lần này, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã lên tiếng, cho rằng Việt Nam đang bị kéo vào kế hoạch của Trung Quốc nhằm “gây bất lợi và tổn hại cho nước Mỹ”.
Trong lịch sử, việc nghiêng quá sâu về bất kỳ cường quốc nào hay rơi vào quỹ đạo ảnh hưởng duy nhất đều từng khiến Việt Nam phải đánh đổi bằng sự tự chủ chiến lược và khả năng phát triển dài hạn.
Vấn đề này càng trở nên cấp thiết khi Việt Nam chuẩn bị bước vào các cuộc đàm phán thuế quan với Hoa Kỳ, trong khi đối mặt với nguy cơ phải chịu các mức thuế nhập khẩu cao – yếu tố có thể ảnh hưởng lớn đến không chỉ xuất khẩu mà cả toàn bộ nền kinh tế.
“Không một mối quan hệ nào – dù là với Mỹ hay Trung Quốc – được phép thu hẹp không gian tự quyết chiến lược hoặc làm suy giảm vai trò, vị thế quốc tế của Việt Nam”, chuyên gia nhấn mạnh.